ایکنا گزارش می‌دهد

روایتی از دیار گل و گلاب در نمایشگاه گردشگری تهران

غرفه کاشان در هجدهمین نمایشگاه بین‌المللی گردشگری تهران با نمایش پارچه‌های گرانبها و موزه گلاب قمصر، تصویری زیبا از فرهنگ و هنر دیرینه این شهر ارائه داده و تلاش‌های فعالان گردشگری کاشان، جلوه‌ای از همت و پشتکار را به نمایش گذاشته است.

ساعت ۶ صبح روز سه‌شنبه، ۲۳ بهمن‌ماه است. در مقام خبرنگار ایکنا از اصفهان با جمعی از اصحاب رسانه کاشان برای حضور در افتتاحیه و بازدید از هجدهمین نمایشگاه بین‌المللی گردشگری و صنایع وابسته تهران، به سوی این شهر حرکت می‌کنیم. قرار است افتتاحیه نمایشگاه ساعت ۱٠ با حضور مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور در سالن اجلاس سران برگزار شود.

در راه هستیم که متوجه می‌شویم افتتاحیه پیش از آنکه برسیم و طبق چیزی که به ما خبر دادند، حتی پیش از ساعت اعلامی، برگزار شده و رئیس‌جمهور از سالن ۳۸ ب، یعنی جایی که غرفه کاشان قرار دارد، بازدید کرده است. انتشار فیلم حضور رئیس‌جمهور در غرفه کاشان پیش از آنکه ما برسیم، برای خبرنگارانی که پوشش برنامه را در اولویت کار خود قرار داده‌ بودند، ناراحت‌کننده است.

بعد از طی‌کردن مسیر و عبور از ترافیک‌، بالاخره ساعت ۱۱ و ۳٠ دقیقه به نمایشگاه می‌رسیم. ورود به نمایشگاه در صورت ارائه کارت خبرنگاری، رایگان است، در غیر این صورت باید مبلغی برای ورود پرداخت شود. یکی از بازدیدکنندگان با کمال تعجب می‌گوید: «‌این نخستین سالی‌ست که برای ورود به نمایشگاه، ملزم به پرداخت هزینه هستیم.»

به محوطه وارد می‌شویم؛ فضایی باز که دو طرفش را درختان سبز کاج فرا گرفته و روی درختان را برف پوشانده است. کوه‌های برفی با وجود آلودگی قابل مشاهده هستند. هوا به شدت سرد است. با یکی از ماشین‌های حمل مسافر روباز از محوطه گذر می‌کنیم و روبه‌روی سالن ۳۸ ب پیاده می‌شویم. 

همان ابتدا و کنار درب ورودی، غرفه کاشان قرار دارد. نیاسر، کهن باغ‌شهر تاریخی؛ برزک، مهد گل و پایتخت شاتوت؛ قمصر، پایتخت گل و گلاب و کامو چوگان شهرهایی هستند که در غرفه حضور دارند. 

گنجینه‌های نساجی سنتی کاشان؛ از زری‌بافی تا مخمل‌بافی

وارد غرفه که می‌شویم، روی میز روبه‌رو، پارچه‌های مخمل‌بافی و زربافی قرار دارد؛ همچنین دستگاه شعربافی یا همان دستگاه نساجی سنتی در میان غرفه قرار گرفته است. محمد بینوا از مخمل‌بافان، شعربافان و زری‌بافان کاشان ضمن بیان توضیحاتی به چگونگی استفاده از این دستگاه می‌پردازد و می‌گوید: «تاروپود این دستگاه، نخ ابریشم است. این پارچه در کاشان تولید می‌شود؛ اما مصرف آن در مناطق کردنشین ایران است. این پارچه دو رنگ بافته می‌شود. اکنون در کاشان، پارچه‌های زری‌بافی و مخمل‌بافی هم تولید می‌شود که جزو گران‌ترین پارچه‌ها در ایران است. بعد از کاشان، تولید این پارچه‌ها در تهران و اصفهان هم انجام می‌شود. قدمت پارچه زری‌بافی به دوره هخامنشی، یعنی دو هزار و ۵٠٠ سال پیش برمی‌گردد.»

احمدرضا کوساحلی در حال کشیدن چهره استاد کمال‌الملک است. او با دقت، چهره این نقاش بزرگ را با نقاشی سیاه‌قلم روی کاغذ ترسیم می‌کند.

روایت فرهنگ و تاریخ در موزه گلاب قمصر کاشان

سوی دیگر غرفه به موزه گلاب قمصر کاشان اختصاص دارد. دستگاه گلاب‌گیری با قرع و انبیق، همراه سایر ادوات گلاب‌گیری روی میز و اطراف آن با چند قاب که محتوای جالبی از تعریف «سدیدالسلطنه» از گلاب قمصر، نامه «میرزا آقاخان اعتماد» و نامه «امین‌السلطان» درباره مقبولیت گلاب دارند، خودنمایی می‌کند. 

محسن غفاری‌مقدم، مؤسس موزه گلاب قمصر کاشان می‌گوید: «ما در اینجا به معرفی فرهنگ و تاریخی می‌پردازیم که حول و حوش گل محمدی به وجود آمده است.» سپس شیشه کوچک و قهوه‌ای رنگی را که درب آن با پنبه پوشانده شده است، نشان می‌دهد و می‌گوید: «اسم انحصاری این شیشه «مینای گلاب قمصر» است. در این شیشه‌ گلاب، رعایت پارامترهای مثبتی را می‌بینیم. تا ۷٠ سال پیش، این شیشه در قمصر ساخته می‌شده است. رنگ شیشه، قهوه‌ای‌ست تا نور آفتاب، مواد مؤثر در گلاب را تجزیه نکند.»

وی ادامه می‌دهد: «زیر شیشه حفره‌ای وجود دارد که دو کار انجام می‌داده است؛ یکی مقاومت ظرف را نسبت به وزن مایع درون آن افزایش می‌داده و دوم اینکه برای کمک به بسته‌بندی گلاب، جعبه بزرگی می‌ساختند و به آن «صندوق گلاب» می‌گفتند. ته صندوق، یک وجب کاه می‌ریختند و این شیشه‌ها را روی آن قرار می‌دادند. دوباره روی آن کاه می‌ریختند و شروع به چیدمان ردیف دوم شیشه‌ها می‌کردند. سر شیشه پایینی در حفره شیشه بالایی قرار می‌گرفته است و به این شکل، چند طبقه روی هم چیدمان می‌کردند. پیچ شیشه هنوز در آن زمان ابداع نشده بود. پنبه را برمی‌داشتند و به موم ذوب‌شده زنبور عسل آغشته می‌کردند و با یک پیچ ۱۸٠ درجه، پنبه را داخل سر شیشه قرار می‌دادند.»

غفاری‌مقدم توضیحات جالب دیگری هم درباره مصرف تفاله گل محمدی و ساخت مرکب از آب ته دیگ که مواد ضایعاتی گل محسوب می‌شود، بیان می‌کند. به غرفه نگاهی دیگر می‌اندازم. تصاویری از مراسم قالی‌شویی، زیارت حرم علی‌بن‌باقر(ع)، تپه‌های سیلک و… نیز دیده می‌شود.

چالش‌های حفظ سنت در دنیای مدرن

بیرون از غرفه می‌ایستم و به بازدیدکنندگان نگاه می‌کنم. تضاد آشکاری نظرم را جلب می‌کند. در بسیاری از غرفه‌ها حتی غرفه کاشان، خانم‌ها با لباس‌های سنتی شهر خود حاضر شده‌اند. یکی از جنبه‌های برجسته‌ای که به‌وسیله پوشش این خانم‌ها قابل مشاهده است، تاریخچه و سنت‌های فرهنگی جامعه‌ محسوب می‌شود؛ ولی آنچه در پوشش اکثریت بانوان بازدیدکننده وجود دارد، شامل بلوزی گرم یا پالتو و شلوار، بدون پوشش سر است.

برایم این سؤال مطرح می‌شود که چطور می‌توان این سنت‌ها را در دنیای مدرن حفظ و احیا کرد؟ آن هم با وجود اینکه دیگر چیزی از آن پوششی که می‌تواند ارزش‌ها، باورها، تاریخچه و تنوع فرهنگی یک ملت را نمایان و همچون پل ارتباطی میان گذشته، حال و آینده فرهنگی یک جامعه عمل کند، وجود ندارد. 

جالب این بود که خانم‌های بازدیدکننده برای پوشش سنتی خانم‌های غرفه‌دار ذوق و از آن استقبال می‌کردند و هویت خود و جامعه‌شان را در خصوص پوشش سنتی می‌پسندیدند؛ پس این فاصله ناشی از چه عواملی بود؟ 

توسعه گردشگری؛ محرک اصلی اقتصاد کاشان

علیرضا عبدالله‌زاده، سرپرست اداره میراث فرهنگی‌، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان کاشان را در حال رفت‌وآمد می‌بینم و از او راجع به وضعیت غرفه کاشان می‌پرسم. عبدالله‌زاده توضیح می‌دهد: «امسال، کاشان به همت دهیاری‌ها و شهرداری‌ها، یکی از غرفه‌های سالن ۳۸ ب را به خود اختصاص داد. ما به کمک تأسیسات گردشگری سعی کردیم امکانات گردشگری کاشان و نیز اقداماتی همچون برنامه‌های آیینی و برنامه‌هایی را که امکان سرمایه‌گذاری در آن‌ها وجود دارد و دارای توجیه اقتصادی‌ست، معرفی کنیم.»

وی ادامه می‌دهد: «معرفی گردشگری سلامت از دیگر برنامه‌هایی‌ست که در این غرفه انجام می‌شود. ما توسعه گردشگری را محرک اصلی اقتصاد در شهرستان کاشان می‌دانیم. این باور برای مسئولان شهرستان ایجاد شده و نوعی همدلی و هماهنگی بین آنان اتفاق افتاده است که امیدواریم با ارائه برنامه‌های رویدادمحور در روستاهای کاشان و تقویم گردشگری بتوانیم از فصلی‌بودن خارج شویم و هر هفته و هر ماه، یک برنامه در سطح ملی اجرا کنیم.»

حضور پرقدرت استان اصفهان در نمایشگاه گردشگری

در این سالن علاوه بر غرفه شهر جهانی کاشان، غرفه‌هایی از استان‌های خراسان شمالی، خراسان جنوبی، خراسان رضوی، یزد، کرمان، مرکزی، قم، فارس و اصفهان هم مشاهده می‌شود. تصمیم می‌گیرم در سایر قسمت‌های سالن هم گشتی بزنم. غرفه اصفهان با الگوگیری از نماد میدان نقش جهان و کاخ عالی‌قاپو طراحی شده است. در همان موقع، مهدی جمالی‌نژاد، استاندار اصفهان با همراهان وارد غرفه کاشان می‌شوند و بعد هم سری به دیگر غرفه‌های استان اصفهان می‌زنند. خوروبیابانک، ورزنه، میمه، آران‌و‌بیدگل، تیران و کرون، بادرود، برخوار، وزوان، مورچه‌خورت، سمیرم و… در جایگاه شهرستان‌های استان اصفهان، غرفه‌هایی به خود اختصاص داده‌اند. ۲۰ غرفه و بیش از ۱۰۰ فعال حوزه گردشگری و هنرمند اصفهانی در این نمایشگاه حضور دارند. 

نقش گردشگری در تغییر نگاه جهان به ایران

خانمی را در حال قدم‌زدن در سالن می‌بینم که با دو دختر کوچک خود برای بازدید از نمایشگاه آمده است. سومین سالی می‌شود که در نمایشگاه حضور دارد، می‌گوید: «در این دوره از نمایشگاه، تمرکز بیشتری بر معرفی اقوام و آداب مردمان ایران صورت گرفته است؛ همچنین با توجه به اینکه فعالان گردشگری از کشورهای امارات، ترکیه، ماداگاسکار، تاجیکستان، قطر، ترکیه، تایلند، برزیل، اندونزی، قطر و روسیه با دو غرفه در این نمایشگاه حضور دارند، به نظرم نشان‌دهنده تغییر رویکرد نمایشگاه و تمایل به ایجاد فضایی برای تعامل و همکاری بین‌المللی است.» 

او ادامه می‌دهد: «همین که گردشگر خارجی به نمایشگاه می‌آید، متوجه می‌شود ایران فراتر از آن چیزی‌ست که در رسانه‌های غربی نشان داده می‌شود. هر گردشگر خارجی می‌تواند تریبونی برای مقابله با ایران‌هراسی و موج منفی تبلیغاتی باشد که در سایر کشورها علیه سرزمین ما انجام می‌شود.» 

کم‌کم مسئولان شهرستان کاشان از گرد راه می‌رسند. نماینده، فرماندار و شهردار به غرفه می‌آیند. علی‌اصغر شالبافیان، معاون گردشگری وزارت میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی هم برای بازدید از غرفه اداره میراث فرهنگی کاشان حضور پیدا می‌کند.

یک خانم و آقای جوان هم به غرفه کاشان وارد می‌شوند. آقای جوان می‌گوید: «به نظر من با وجود موفقیت‌های این نمایشگاه، همچنان چالش‌های متعددی پیش روی صنعت گردشگری وجود دارد؛ همچنین بهبود زیرساخت‌ها و افزایش کیفیت خدمات باید در نمایشگاه مورد توجه قرار گیرد؛ اما نکته مثبتی هم وجود دارد و آن اینکه نمایشگاه نه تنها به معرفی جاذبه‌های گردشگری می‌پردازد، بلکه نقش مؤثری در افزایش آگاهی عمومی و جذب سرمایه‌گذاری‌های جدید دارد.»

کم‌کم به ساعات پایانی نخستین روز گشایش نمایشگاه می‌رسیم. به امید اینکه در سال‌های آینده، این نمایشگاه با قدرت بیشتر و برنامه‌های متنوع‌تر به نقطه عطفی در صنعت گردشگری جهانی تبدیل شود و راه‌های جدیدی برای تقویت اقتصاد و ترویج صلح و دوستی بین ملل فراهم کند، سالن ۳۸ ب را ترک می‌کنیم و به سوی کاشان بازمی‌گردیم.

زهراسادات محمدی