گیاهخواری؛ مفید یا مضر؟

هر سال با صرف هزینه و وقت زیاد برای تبلیغ و ترویج گیاهخواری درصد بیشتری از مردم رژیم‌های غذایی مبتنی بر گوشت را کنار می‌گذارند. علت اصلی این همه تلاش برای گیاهخواری جز حفظ سلامت و البته کمک به محیط زیست چیز دیگری نیست، اما آیا گیاهخواری هر دوی این اهداف را برآورده می‌سازد؟

به نقل از ایرنا، امروزه گیاهخواری به داشتن مزایای زیاد برای سلامت مشهور شده و هر روز اخبار و مقالات مختلفی در مورد فواید آن منتشر می‌شود. اما کمتر کسی به تأثیرات دیگر این تغییر روند در رژیم غذایی توجه می‌کند. همزمان با گسترش پذیرش رژیم‌های گیاهخواری، احتمال ارتباط این سبک با افزایش سکته مغزی و مواردی مثل افسردگی و ریزش مو هم مطرح شده است؛ پس باید دید آیا تحقیقاتی که اثرگذاری منفی این نوع رژیم غذایی را بر سلامت انسان تایید کند وجود دارد یا نه؟ گیاهخواری یک مدل ثابت غذا خوردن نیست که فقط در آن منابع حیوانی حذف شود؛ انواع مختلفی از گیاهخواری وجود دارد که در آنها درجه‌های مختلفی از منابع حیوانی حذف می‌شود و اکنون یک‌هشتم جمعیت جهان گیاهخوار هستند. برخی کارشناسان تغذیه بر این باورند که گیاهخواری برای افراد سالم مشکلی ایجاد نمی‌کند. هر چند که این رژیم غذایی می‌تواند برای برخی افراد مشکل‌ساز باشد. مهم‌تر از آن این‌که میزان فواید گیاهخواری برای سلامت انسان به‌شدت بستگی به کیفیت و سلامت گیاهانی دارد که مصرف می‌شود. همچنین وقتی از گیاهخواری صحبت می‌شود، منظور هر نوع گیاه و با هر نوع روش طبخ نیست. به گفته آنان، رژیم گیاهخواری شامل تمام غذاها به غیر از ترکیبات گوشتی، ماهی‌ها، مرغ و پرنده‌ها می‌شود. در برخی انواع رژیم‌های گیاهخواری محصولات لبنی و حیوانی مانند شیر، پنیر و تخم‌مرغ هم جزو فهرست غذاهای ممنوعه هستند و به‌ طور کلی در این رژیم سعی می‌شود تمام محصولات و اقلام مربوط به حیوانات حذف شود. عباس رهامی کارشناس موسسه تغذیه و سلامت عمومی کشور در این زمینه می‌گوید: یکی از چالش‌هایی که در مورد بحث گیاهخواری مطرح است، احتمال آسیب رسیدن به‌ سلامت مغز بر اثر تداوم رژیم گیاهخواری است. مواد و ترکیبات مختلفی در گوشت وجود دارد که ترکیبات گیاهی نمی‌توانند در اختیار بدن قرار دهند. برای مثال رژیم‌های گیاهخواری به‌ شدت از نظر میزان ترکیبی به نام کولین فقیرند. این در صورتی است که خوردن چند عدد تخم‌مرغ در هفته می‌تواند این مشکل را به‌کلی حل کند. به همین دلیل توصیه می‌شود افرادی که به رژیم‌های گیاهی روی می‌آورند، استفاده از مکمل‌های مختلف را حتماً در نظر داشته باشند. در مورد انتخاب این مکمل‌ها هم باید مورد تایید بودن آنها بررسی شود. وی می‌افزاید: کاهش شدید پروتئین دریافتی می‌تواند به‌ طور مستقیم بر افزایش ریزش مو تاثیر بگذارد. علاوه بر پروتئین، کمبود ترکیبات دیگر مثل آهن، ویتامین بی‌ و روی هم تاثیر مشابه بر بدن دارند و اینها موادی هستند که در غذاهای گوشتی به‌وفور پیدا می‌شوند. البته به این معنی نیست که این کمبودها را فقط با خوردن گوشت باید رفع کرد. منابع مختلفی برای تامین ترکیبات مورد نیاز وجود دارند، مثل حبوبات و سبزیجات تیره‌رنگ که دریافت آهن از سبزیجات برای بدن ما دشوار است و استفاده از مکمل می‌تواند راهکار منطقی حل مشکل باشد. رهامی ادامه می‌دهد: تحقیقات مربوط به تاثیر گیاهخواری بر خلق و روحیات نتایج متناقض و متفاوتی دارند. برخی مطالعات نشان می‌دهند که حذف گوشت از مواد غذایی می‌تواند باعث بهتر شدن حال و روحیه و خلق و خو شود و برخی مطالعات دیگر خلاف این این موضوع را نشان داده‌اند. در یکی از مطالعات که ۴۰۰ زن تازه‌مادرشده تحت بررسی قرار گرفتند، مشخص شد که ۸۰ نفر آنها افسردگی پس از زایمان را تجربه کرده‌اند. همچنین مشخص شد که رژیم گیاهخواری یکی از عواملی است که بر افزایش این نرخ تاثیر مثبت می‌گذارد. این کارشناس تصریح می‌کند: از طرف دیگر یکی از مطالعات انجام‌شده که افراد گیاهخوار و غیر گیاهخوار را مقایسه کرده است،‌ مشخص می‌کند که گیاهخواران به‌طور کلی اضطراب و استرس کمتری را تجربه می‌کنند. تحقیقات مختلفی در مورد ارتباط سلامت روانی و مشکلات روحی با رژیم گیاهخواری انجام شده که به‌ طور کلی نشان می‌دهد گیاهخواران مشکلات روحی بیشتری دارند. رضا قناعت متخصص تغذیه نیز در این زمینه می‌گوید: یک رژیم تغذیه‌ای متعادل گیاهخواری از هر نوع آن، می‌تواند مزایای سلامت‌بخش از جمله کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های مزمن مانند چاقی، بیماری‌های قلبی و عروقی، فشار خون، دیابت و بعضی از سرطان‌ها را فراهم کند. وی ادامه می‌دهد: بعضی از انواع نیازهای تغذیه‌ای که ممکن است در یک رژیم گیاهخواری، در صورتی که به صورت صحیح برنامه‌ریزی نشده باشد، از قلم بیفتد شامل پروتئین، ویتامین دی و املاح و مواد معدنی از جمله آهن و کلسیم است. این متخصص تغذیه با بیان این‌که پروتئین برای بسیاری از متابولیسم‌های سلولی بدن نظیر ساخت و ترمیم بافت ضروری است، اضافه می‌کند: پروتئین‌ها از واحدهای کوچک‌تری با عنوان «اسید آمینه» ساخته شده و یک پروتئین کامل دارای همه نوع آمینو اسید ضروری برای بدن است. اگرچه بیشتر غذاهای گیاهی پروتئین کامل نیستند و تنها دارای بعضی از آمینو اسیدهای ضروری هستند اما در میان پروتئین‌های گیاهی، «سویا» یک استثنا بوده و یک پروتئین کامل محسوب می‌شود. وی می‌افزاید: در گذشته باور عمومی بر این بود که گیاهخوران باید غذاهای گیاهی را در هر وعده با یکدیگر مخلوط کرده تا از مصرف پروتئین کامل در وعده اطمینان حاصل کنند، اما یافته‌های جدید، خلاف این باور را نشان می‌دهد ولی طبق یافته‌های جدید، مصرف انواع مختلف منابع آمینو اسید در طول روز باید پروتئین کامل را برای بدن تامین کند. قناعت تصریح می‌کند: غذاهای گیاهی تامین‌کننده منبع مناسب از پروتئین شامل حبوبات مانند لوبیا، نخود و عدس، مغزها و دانه‌های خوراکی، فرآورده‌های سویا نظیر شیر سویا، غلات کامل (سبوس‌دار) است و توصیه می‌شود که گیاهخواران از همه انواع منابع پروتئینی یادشده به صورت روزانه و منظم استفاده کنند.