آشنایی با آداب و رسوم مردم سیاهکل در ایام نوروز

شهرستان سیاهکل به یمن دیلمان پرقدمتش خاستگاه آئین‌ها و سنن پیشواز از نوروز است. آئین‌هایی که نسل به نسل و سینه به سینه از دیرباز تا اکنون حفظ شده و هنوز هم در برخی مناطق قدیمی‌تر سیاهکل که فرهنگ جدید در آنجا رسوخ نکرده ادامه دارد. سیاهکل جلوه گاه آئین های کهن نوروز سیاهکل مرکب از دو کلمه سی به معنی کوه و کل به معنی آبادی که ترکیب آن آبادی زیر پای کوه را معنی می‌دهد این کوه درفک با آن عظمت و بزرگی‌اش سیاهکل را در دل خود جای داده است. بنابر روایات این شهرستان در گذشته نام آن برفجان بوده و از توابع لاهیجان محسوب می‌شد که خان‌های دیلمان آن را خریدند و ضمیمه ی دیلمان کردند. شهرستان سیاهکل از نظر موقعیت طبیعی دارای مناطق جلگه‌ای، کوهپایه‌ای و البته کوهستانی است در مناطق جلگه اهالی آن به کشاورزی و کشت برنج و چای اشتغال دارند اما در مناطق کوهپایه‌ای و کوهستانی با پرورش دام و گاو و گوسفند امرار معاش می‌کنند. طبیعت این منطقه از گیلان زبانزد خاص و عام است جنگل‌های هیرکانی سیاهکل که مربوط به دوره سوم زمین شناسی می‌باشد پوشیده از از انواع گونه‌های درختی و جانوری است و مسیر رویایی سیاهکل به دیلمان چشم هر بیننده‌ای را مجذوب خود می‌کند. اما آنچه که در این گزارش قرار است به آن بپردازیم طبیعت زیبای سیاهکل نیست بلکه آداب و رسوم و سنن مردمان این منطقه از دیار گیل و دیلم در هنگام استقبال از نوروز و بهار می‌باشد. مردمان سیاهکل از دیر باز برای استقبال از نوروز و سال نو آئین های خاصی داشته اند که نسل به نسل از زمان های دور تا اکنون آن را کم و بیش حفظ کرده اند و هنوز هم در برخی از مناطق سیاهکل رسوم قدیمی و کهن پیشواز از نوروز مثل نوروز خوانی، عروس گوله و دستمال گندتن برگزار می شود. برای بررسی بیشتر این آئین ها به چند نفر از بزرگان و قدیمی های روستایی که با آداب و رسوم قدیمی آشنایی کافی داشته اند هم سخن شدیم که اطلاعات مربوط به این گزارش از زبان آنها می باشد. به گفته آنها اولین مراسم پیشواز از نوروز آئین ‘فیچین دچین’ است این اصطلاح به خانه تکانی زمان عید اطلاق می شود فیچین یعنی جمع کردن و دچین به معنی پهن کردن است. خانه تکانی زمان عید در مناطق سیاهکل از ۱۰ اسفند شروع و تا ۲۵ اسفند ادامه دارد. هفت روز مانده به عید زمان پخت انواع شیرینی های محلی مربوط به شب عید می باشد که زنان خانه دار محلی با یکدیگر برای پخت این شیرینی ها همکاری می کنند که شامل برنج شیرینی، فتیل گوش و حلوایی شیرینی است. در عملیات خانه تکانی تمامی حصیرها، فرش ها و نمد های پشمی از خانه ها برچیده می شد و در نزدیک ترین رودخانه کنار خانه ها شسته می شود. البته در این فاصله زنان خانه دار روستایی به کنار برکه های آب رفته و نوعی گل سفید رنگ مرسوم به سفید گل را با خود به همراه می آورند تا دیوارهای اتاق ها و بیرون خانه را سفید کنند تا بر زیبایی و دوام خانه بیفزاید به این عمل که هرسال ایام عید صورت می گیرد و هنوز هم در روستاهای مناطق جنگلی و کوهستانی که ساخت و سازهای جدید ورود نکرده وجود دارد، ‘گل کار گوتن’ می گویند. مراسم چهارشنبه سوری که به ‘گول گول چارشنبه’ معروف است مربوط به آخرین چهارشنبه سال است که هنگام غروب خورشید آغاز می شود، از چند روز قبل زنان حصیر های کهنه و کاه و کلش و هرس بوته های چای را در مناطق جلگه و ییلاقات آماده می کنند تا در این روز استفاده کنند. برای روشن کردن آتش و پریدن از روی آن البته در مناطق دل جنگل از چوب خشک شاخه و برگ برای روشن کردن آتش چهارشنبه سوری استفاده می کنند و همگی از روی آتش که نماد پاکی فرد در هنگام عبور از آتش است، می پرند. به گفته قدیمی‌ها دیگر آئین پیشواز از نوروز در سیاهکل نوروز خوانی و یا درویش خوان می باشد که از گذشته های دور تا اکنون وجود داشته است آمدن نوروز خوان فرارسیدن سال نو را به هر خانه نوید می داد نوروز خوان ۳ تا ۷ روز مانده به سال نو به در خانه ها می رفت و با خواندن آواز های مذهبی و ذکر نام ائمه و دوازده امام، آمدن سال نو را خبر می داد و زن خانه با دادن شیرینی و برنج و پول از او تشکر می کرد البته هنوز هم در برخی روستاهای دیلمان این رسم به قوت خود باقی است. مراسم غول آوردن یا عروس گوله نیز در روستاهای سیاهکل از گذشته تا اکنون وجود داشته است این آئین قبل از تحویل سال شروع و تا اوایل سال نو ادامه داشته است و به این صورت بوده که سه مرد با لباس های چین چینی و محلی به رنگ سبز و قرمز و صورتی که با زغال سیاه صورت خود را پوشانده اند و به دور کمر خود زنگوله های پرسرو صدایی می‌بسته‌اند و با زدن نی و ساز و دهل به در خانه‌ها می‌رفتند که به این مراسم غول آوردن هم معروف بوده است. با آمدن به اصطلاح غول ها تمام بچه ها به دور آنها جمع می شدند و به دنبالشان راه می افتادند. آنها به در هر خانه که می رسیدند خواندند: عروس گوله بیاردیم/ جان دل بیاردیم/ تی پسر بیاردیم/ تی دتر بیاردیم/ . این مراسم شادی بخش البته در شب انجام می شد و هنوز هم مرسوم است و تا ۱۰ روز بعد از عید هم ادامه دارد. یکی دیگر از آئین های پیشواز نوروز در سیاهکل، دستمال گندتن است که در اکثر روستاهای قدیمی هنوز هم دیده می شود به این صورت که در شب چهارشنبه سوری چندتن از پسران جوان چند دستمال رنگی از تازه عروس محل می گرفتند و آن را به سمت تلار خانه کسی که به او علاقه مند بودند پرت می‌کردند، صاحبخانه دستمال را پر از خوراکی، برنج، تخم مرغ پخته و تنقلات می کرد و به سوی آنها پرتاب می کرد. این مراسم باید طوری صورت می گرفت که اهالی خانه صورت فرد دستمال انداز را نبینند. آئین ‘پازن’ از آئین های کهن موجود در سیاهکل هست که هنوز هم به طور کامل وجود دارد. در اولین روز سال فردی باید مراسم پا زن را در خانه های سیاهکلی انجام می داد این فرد می توانست یکی از اعضای خانواده که به داشتن پای پر روزی یا سیدی از بیرون باشد. به این صورت که قبل از اینکه هلال ماه رویت شود پازن در بیرون خانه منتظر می ماند او در دستش آب، قرآن و مقداری از برگ درخت شمشاد معروف به کیش ولگ داشت. وی این وسائل را با خود به هر اتاق می برد و بعد از تحویل سال مقداری آب و یک برگ را در اتاق می گذاشت تا به اتاق های دیگر و در نهایت طویله دام ها و دور خانه نیز رفته و این کار را انجام می داد؛ آنگاه اهالی خانه که در یک اتاق جمع شده بودند از آنجا خارج می شدند و به همه جای خانه سرکشی می کردند و به فرد پا زن، عیدی به نام ‘پا عیدی’ می دادند. آخرین مراسم مربوط به استقبال از سال نو آیین ‘عید مبارک’ است که یادگاری از کهن می باشد. این آئین بعد از تحویل سال در سیاهکل رواج دارد و به این صورت است که در اولین روز عید بزرگترها در خانه می مانند و این روز متعلق به کودکان بوده و آنها به در خانه فامیل و همسایه ها به صورت دسته جمعی می رفتند و می گفتند : عید شما مبارک/ سبیل شما سه چارک/. آنگاه زن صاحبخانه تخم مرغ مرسوم به عیدی مرغانه، شیرینی محلی و پول به کودکان عیدی می داد. روز دوم عید متعلق به مردان خانه بود چند نفر از مردان محل به به خانه کدخدا یا بزرگ محل رفته و با کدخدا محل به خانه تک تک اهالی روستا می رفتند و در این روز اگر کسی با هم کدورتی داشت با پادرمیانی بزرگترها آشتی می کردند. از روز سوم تا پایان عید ایام دید و بازدید اهالی روستا و فامیل و همسایه ها با یکدیگر بوده است و در این ایام در خانه ها و ستون تلار ها به وسیله فانوس که نوعی چراغ محلی است تا صبح روشن بود. اینها پاره‌ای از آئین‌های کهن استقبال از نوروز است که در شهرستان سیاهکل سینه به سینه حفظ شده و هنوز هم در برخی از مناطق پرقدمتش و بخش دیلمان آن وجود دارد. •ایرنا