احیای کاریزها، آخرین روزنه امید کشاورزان اصفهانی

قنات را سازه‌ای زنده می‌دانند که همواره باید به آن رسیدگی شود  اگر در جایی ریزش کرده مرمت و اگر رسوب گرفته لایروبی شود.

به گزارش باشگاه خبرنگاران جوان از اصفهان،  قنات یا کاریز ابتکار نخستین مهاجران به فلات ایران است برای کشاندن آب‌های عمق به سطح زمین؛ کانال‌هایی هزاران ساله که شریان حیاتی به شمار می‌رفتند و روشی مقرون به صرفه برای آبیاری مزارع و باغ‌ها و سیراب کردن انسانها.

قنوات در سرزمین خشک و کم آب ما همیشه روزنه امید مردم بوده و در این سال‌ها که خشکسالی‌های پیاپی کشاورزی را از رمق انداخته ارزش آن عیان‌تر شده است.

به باور برخی کارشناسان، احیا و بازسازی قنوات در کنار استفاده از شیوه‌های جدید آبیاری، بحران تامین آب کشاورزی را تا حد زیادی برطرف می‌کند.

در استان اصفهان بیش از ۴ هزار و ۵۰۰ قنات فعال وجود دارد که سالیانه بیش از ۲۹۰۰ متر مکعب آب از آن‌ها استخراج و بیش از ۴۰ درصد از زمین‌های کشاورزی استان با آب آن‌ها آبیاری می‌شود.

شهرستان‌های کاشان، اردستان، اصفهان، نایین و نطنز به ترتیب بیشترین تعداد قنات و شهرستان‌های اردستان، نایین، اصفهان، نطنز، کاشان و تیران و کرون بیشترین طول شبکه قنوات را در استان اصفهان دارند.

پایان حیات ۱۵ درصد از قنوات استان

مجید امینی مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان در گفتگو با خبرنگار ما گفت: قنوات مهمترین منبع تامین آب کشاورزی بوده، اما در سال‌های اخیر با جایگزین شدن چاه‌های عمیق، و خشکسالی، بسیاری از قنوات قدیمی از بین رفت.

وی گفت: قنوات همیشه تحت تاثیر عوامل طبیعی قرار می‌گیرند و باید با مرمت و لایروبی مستمر آن‌ها بازدهی آبشان را افزایش داد و از هدر رفت آب جلوگیری کرد.

مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان گفت: در کل کشور حدود ۴۷ هزار رشته قنات وجود دارد که ۱۰ درصد آن در استان اصفهان قرار دارد و پنج هزار و ۸۴ هکتار از مزارع و باغ‌های استان را آبیاری می‌کند.

امینی گفت: حدود ۱۵ درصد از قنوات استان در پی کاهش بارش ها، خشک شده و وضع کاریز‌ها به عنوان میراثی کهن و شاهرگی حیاتی هر روز بحرانی‌تر می‌شود.

احیای کاریزها، طرحی هزینه بر

وی گفت: اکنون ۷۰ درصد از قنوات استان نیازمند مرمت، بازسازی و لایروبی هستند که بازسازی هر کیلومتر از این شبکه۶۵۰ میلیون تومان اعتبار نیاز دارد.

مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان گفت: در سال‌های قبل طرح‌های مربوط به کاریزها، به سبب کمبود اعتبار به رفع عیب، آزاد سازی آب بند‌ها و لایروبی محدود بوده است.

امینی گفت: دلسردی کشاورزان از لایروبی قنوات به علت افت فشار آب در سفره‌های زیرزمینی، تغییر نگرش درباره استفاده از آب قنوات و حفر چاه‌های عمیق و نیمه عمیق به قنوات استان خسارت زده است.

وی گفت: کاریز‌ها علاوه بر اینکه تامین کننده آب کشاورزی و یکی از عوامل ماندگاری کشاورزان در روستا‌ها و امرار معاش آنان هستند از جاذبه‌های تاریخی و گردشگری نیز به شمار می‌آیند.

همکاری بین دستگاهی برای احیای قنوات

مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان گفت: در سه چهار سال اخیر برای رفع مشکل کاهش آبدهی قنوات در شهرستان‌هایی همچون اصفهان، اردستان، کاشان، شهرضا، دهاقان، نایین و خوروبیابانک اقدامات موثری شده که بخشی از آن مربوط به احیای قنوات آسیب دیده از سیلاب‌های دو سال پیش است.

امینی گفت: در طرح‌های بازسازی و مرمت قنوات، کاریز‌هایی در اولویت قرار می‌گیرد که در پایین دست آن‌ها باغ وجود دارد تا بتوان برای آبیاری درختان از این منبع آب زیرزمینی استفاده کرد.

وی گفت: مالکان قنوات‌ها برای بازسازی و مرمت آن‌ها از بانک‌ها تسهیلات بلندمدت با سود چهار درصد دریافت می‌کنند.

مدیر آب و خاک سازمان جهاد کشاورزی استان اصفهان گفت: بر اساس تفاهم نامه سازمان جهاد کشاورزی استان، سازمان بسیج سازندگی و بنیاد برکت مقرر شده در موضوع بازسازی قنوات همکاری سه جانبه صورت بگیرد.

امینی گفت: شرکت فولاد مبارکه هم امسال برای مرمت کاریز‌ها در خوروبیابانک و مناطق کمتر توسعه یافته استان اصفهان به کمک جهاد کشاورزی آمده است.

چاه‌های غیرمجاز مهمترین عامل تهدید حیات کاریز‌ها

اسحاق شفیعی مدیر جهاد کشاورزی شهرستان اردستان در گفتگو با خبرنگار ما گفت: بیشترین تعداد قنات در استان اصفهان با ۵۵۴ رشته در شهرستان کاشان و بیشترین طول شبکه کاریز با ۳۶۹ کیلومتر در شهرستان اردستان است.

وی گفت: ۴۷۳ رشته قنات در اردستان وجود دارد که امسال حدود ۱۲۰ رشته قنات بازسازی و مرمت شده است.

مدیر جهاد کشاورزی شهرستان اردستان گفت: خشکسالی‌های اخیر، سهل انگاری برخی کشاورزان در برداشت حق آبه، بی توجهی برخی دستگاه‌های فعال در زمینه ساخت و ساز مسکن و جاده به مسیر و حریم قنوات، جاری شدن سیلاب و ورود هرز آب‌های ناشی از آبیاری غیراصولی مزارع حاشیه قنوات از عمده علل خشک شدن قنوات در سال‌های اخیر است.

شفیعی گفت: حفر چاه‌های غیرمجاز مهمترین تهدید برای حیات قنوات است.

وی گفت: درصورتی که کشاورزان در استفاده از آب سفره‌های زیر زمینی صرفه جویی نکنند پیش بینی می‌شود در تابستان سال آینده باقیمانده کاریز‌ها نیز خشک شوند.

سه کاریز اصفهان در فهرست میراث جهانی

هارونی کارشناس اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان در گفتگو با خبرنگار ما گفت: قنوات علاوه بر کارکرد تاریخی خود در تامین آب آشامیدنی و کشاورزی، اکنون به نمادی از سنت و هویت ایرانی تبدیل شده اند.

وی گفت: سه رشته از قنوات استان اصفهان در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده اند که دلیلی بر اهمیت فرهنگی این میراث تاریخی است.

کارشناس اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان گفت: یکی از این کاریز‌ها قنات ۸۰۰ ساله مون اردستان است که تنها قنات دو طبقه جهان به شمار می‌رود.

هارونی گفت:این قنات سال ۸۲ در فهرست آثار ملی و در سال ۹۵ در فهرست میراث جهانی به ثبت رسید.

وی گفت: این کاریز در واقع دو کانال موازی روی یکدیگر به طول سه و نیم تا چهار کیلومتر است که چاه زیرین حدود ۳۰ و چاه رویی ۲۷ متر عمق دارد.

کارشناس اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان گفت: قنات مون با آبدهی ۶۰ متر بر ثانیه، آب کشاورزی ۲۰۰ نفر از بهره برداران را تامین می‌کند.

هارونی گفت: کاریز جهانی دیگر قنات سه هزار ساله وزوان است که مادر چاه آن ۴۰ متر عمق دارد و ۶۴ حلقه چاه به آن وصل است.

وی گفت: یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد قنات وزوان این است که آب، پشت سد نگهداری و ذخیره می‌شود و در فصلی که کشاورزان به آن نیاز دارند مورد استفاده قرار می‌گیرد.

کارشناس اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان گفت: سومین قناتی که سال ۹۵ جهانی شد قنات مزدآباد است که ۱۸ کیلومتر طول و بیش از ۲۵۰۰سال قدمت دارد.

هارونی گفت: یکی از ویژگی‌های بارز کاریز مزدآباد این است که هم آب گرم و هم آب سرد دارد.

کاریز‌ها تاییدی بر دانش پیشنیان ما، سندی از هویت تاریخی ما و منبعی برای تامین آب کشاورزی هستند. قنوات در گذر سالیان دراز از نسلی به نسل دیگر به ارث رسیده و عامل زندگی بوده اند. حفظ و احیای آن‌ها ضرورتی است که نباید فقط بر عهده جهاد کشاورزی و میراث فرهنگی قرار بگیرد.

گزارش از معصومه اکبری