اصفهان؛ شاگرد مدرسه‌هایی که شاگرد مغازه شدند

بلاتکلیفی سرنوشت سال تحصیلی با تعطیلی مدارس باعث شده که کم‌کم سر و کله دانش‌آموزانی که تعطیلات تابستان را در مغازه‌ها و مشاغل مختلف شاگردی می‌کردند در گوشه و کنار شهر پیدا شوند. کودکانی که امسال نه از روی بی‌میلی و اجبار، بلکه برای گریختن از بند قرنطینه خانگی و گاهی رهایی از فقر کار می‌کنند.

به گزارش ایسنا، مغازه میوه‌فروشی هر چند دقیقه یک‌بار پر و خالی می‌شود. در بیرون از مغازه و لابه‌لای مشتریان، دو کودک ریزنقش و لاغراندام به چشم می‌خورند که تلاش می‌کنند دورریز میوه، سبزیجات، صندوق‌ها و جعبه‌های خالی را جایی در کنار پیاده رو سر و سامان دهند. در چهره‌شان نشانی از غم و اجبار نیست و آنچنان کار می‌کنند که گویی در حال شوخی و بازی هستند.

از پسر بزرگتر درباره سنش می‌پرسم، خودش را امیرمهدی ۸ ساله معرفی می‌کند. می‌گویم: مگر درس و مشق نداشتی؟ گنگ و بریده بریده جواب می‌دهد: نه، مدرسه که تعطیل شده، مادرم گفت که همراه اوستا بیایم در مغازه.

در مغازه آپاراتی، تنظیم باد را پسری ۱۳ یا ۱۴ ساله صاحب مغازه، انجام می‌دهد که می‌گوید: درسم را می‌خوانم، اما برای این که حوصلم در خانه سر نرود، صبح تا ظهر به مغازه می‌آیم.  

به صرف این که کودکی در مغازه باشد، کودک کار نیست

افسانه میرزاییان، کارشناس مسئول دفتر آسیب‌های اجتماعی بهزیستی استان اصفهان، درباره افزایش کودکان کار در هفته‌های اخیر به دلیل تعطیلی مدارس، اظهار کرد: به صرف دیدن دو سه مورد، نمی‌توان درباره افزایش شمار کودکان کار صحبت کرد، چون بیشتر کودکان کار در سطح شهر هستند و مثلا می‌بینیم سر چهارراه‌ها به دست‌فروشی، گل‌فروشی، شیشه پاک کردن و به طور کلی مشاغل کاذب مشغول‌اند.

وی افزود: پدیده کار کودکان، یک واقعیت انکارنشدنی در جامعه است، به جز کودکانی که در خیابان به دستفروشی و تکدی‌گری و … مشغول هستند، ممکن است تعدادی از کودکان هم در مشاغل دیگری که به چشم نمی‌آیند، فعالیت کنند. به عنوان مثال درکارگاه‌های تولیدی که قانون استفاده نکردن از کودکان زیر ۱۵ سال را رعایت نمی‌کنند یا مشاغل دیگری که از توان جسمی یک کودک بیشتر است.

میرزاییان گفت: محدودیت‌هایی در قانون کار برای به‌کارگیری کودکان در واحدهای تولیدی در نظر گرفته شده است، گاهی ممکن است ببینیم که از کودکان زیر سن قانونی هم در کارگاه‌هایی استفاده کرده باشند و با شرایط بسیار مناسب کار کنند، اما به صرف این که کودکی در سبزی‌فروشی و مغازه‌های دیگر باشد، این را نمی‌توان ربط یا بسط به این مسائل داد که کودک کار است، چون ممکن است پدری سبزی‌فروشی داشته باشد و پسرش هم نزد خودش کار کند.

بخش پنهان و آسیب‌دیده از قشر کودکان کار

کارشناس مسئول دفتر آسیب‌های اجتماعی بهزیستی استان اصفهان با اشاره به تفاوت تعریف کودکان خیابانی و کار، یادآور شد: تعریف کودک خیابانی، فردی است که جا و مکانی برای زندگی ندارد، زیر ۱۸ سال سن دارد و برای امرارمعاش و بقا در خیابان زندگی می‌کنند، در حالی که کودک کار، جا و مکان یعنی خانواده و سرپناه دارد و فقط برای کار در سطح شهر می‌آید و بعد به خانه برمی‌گردد، این کودک ممکن است بدسرپرست یا بی‌سرپرست باشد، اما به طور کلی این قشر یعنی کودکانی که در کارگاه‌ها و مشاغل دیگر فعالیت می‌کنند نادیده گرفته می‌شوند و اصلا دیده نمی‌شوند، یا به عبارتی از این که چه شرایطی دارند، چه کارهایی انجام می‌دهند یا آیا مورد سوء‌استفاده قرار می‌گیرند، خبر نداریم.

وی گفت: مهم‌ترین موضوع برای ساماندهی کودکان کار، رعایت قانون است. درباره ممنوعیت به‌کارگیری کودکان در بعضی مشاغل و شرایط کارکردن در دسته دیگری از شغل‌ها، قانون کار شرایطی را تعیین کرده، اما این که آیا کارفرمایان آن را رعایت می‌کنند، مساله‌ای جداست؟

با کارکردن کودک مخالفم

میرزاییان درباره پیامدهای کارکردن برای کودکان، گفت: به عنوان یک کارشناس با کار کودک مخالفم، چرا که معتقدم باید کودک دوران کودکی خود را به سلامتی و با خوبی سپری کند تا در آینده بتواند از نظر حرفه‌ای، آموزشی، فرهنگی و … تکامل پیدا کند و سپس بتواند در رشته‌هایی که می‌خواهد موفق شود. البته استثاء هست که بعضی از کودکان ممکن است نتوانند درسشان را ادامه دهند یا بهای چندانی به درس خواندن ندهند، اما این که بخواهیم یک کودک را از اول بگوییم برای این که آینده‌اش تامین شود بگوییم از هفت هشت سالگی برود پیش یک نجار کار کند این ظلم به کودک است.

وی با انتقاد از کسانی که کودکان را برای حرفه‌آموزی به سر کار می‌فرستند، ادامه داد: درست است که کودک با کار کردن می‌تواند یک حرفه بیاموزد، اما در عین حال ظلم به اوست چون به او حق نداده‌ایم که انتخاب کند چه حرفه‌ای را دوست دارد. همچنین خود او توانایی‌ها و استعدادهایش را آزمایش نکرده که بداند در آینده در کدام حرفه می‌تواند موفق باشد، آیا از نظر تحصیلی و آموزشی می‌تواند به مدارج بالا برود یا از نظر حرفه‌ها و مشاغل دیگر از جمله موسیقی، صنایع دستی و …

این کارشناس آسیب‌های اجتماعی گفت: مهاجرپذیری اصفهان این استان را در معرض افزایش شمار کودکان کار قرار داده است، بعضی از اتباع و مهاجران داخلی و خارجی هستند که بچه‌هایشان را به کار وادار می‌کنند، چون درآمد بالایی هم دارند، پس اصلا نمی‌توان این مساله را انکار کرد، اما در اصفهان با وجود این که سومین کلان‌شهر بزرگ کشور به شمار می‌آید، تعداد کودکان کار و خیابانی آنقدر زیاد نیست. گرچه آرزوی ما این است به جایی برسیم که هیچ کودکی را در خیابان به عنوان کودک کار و خیابان نبینیم.

 همه ساختارهای جامعه درگیر کرونا

از سوی دیگر مرتضی پدریان، استاد رشته جامعه‌شناسی دانشگاه اصفهان، درباره افزایش تعداد کودکان کار به دلیل تعطیلی مدارس، اظهار کرد: آنچه مهم است این که پدیده کرونا، بخش‌ها و ساختارهای مختلف جامعه را درگیر کرده است، یعنی هم از نظر ساختاری و هم از نظر کارکردی درگیر این پدیده شده‌ایم و شیوع این ویروس، ساختارهای اجتماعی را در روابط بین اعضای جامعه مثل روابط والدین و فرزندان، یا روابط کودکان با نظام اجتماعی را به شدت دچار تغییر کرده است.

این پژوهشگر اجتماعی ادامه می‌دهد: گاهی شاهد هستیم در میان افرادی که مجبور به خانه‌نشینی هستند به ویژه در خانواده‌هایی که از نظر تمکن مالی ضعیف هستند و مشکلات مالی دارند، فرزندانشان از حوزه آموزش کمی فاصله بگیرند به ویژه پسرانی که گاهی علاقه‌مندی به مسایل درسی هم ندارند این مسایل را کنار گذاشته‌اند و شروع کرده‌اند به رفتن به سمت فعالیت‌های دیگر مثل فعالیت‌هایی که گفتید؛ خدماتی مثل میوه‌فروشی، مکانیکی و دیگر فعالیت‌ها یا فعالیت‌هایی که در جامعه دیده می‌شود.

وی خطر رفت و آمد در کوچه و خیابان را مانع از افزایش تعداد متکدیان دانست و یادآور شد: تکدی‌گری و دست‌فروشی در شهر بسیار کم دیده می‌شود، اما ممکن است اعضای خانواده‌های ضعیف‌تر به سمت مشاغل خدماتی دیگر رو بیاروند و این که آیا این گرایش می‌تواند آسیب‌زا باشد یا خیر؟ جای تعمق دارد؟

یک تغییر و تحول در نظام اجتماعی

استاد جامعه‌شناسی دانشگاه اصفهان بر این باور است که اگر از این زاویه، دید که این کودکان در آینده به سمت ادامه تحصیلات نمی‌روند و به سمت فعالیت‌های خدماتی گرایش پیدا می‌کنند، شاید خیلی آسیب‌زا نباشد و می‌توان گفت که در اصل یک تغییر و تحول در نظام اجتماعی در حال اتفاق افتادن است، شاید به این دلیل که افراد تحصیل کرده هم در جامعه چندان دارای مشاغل خوب و توان استفاده از تحصیلاتشان نیستند، مشوق بیشتری برای سر کار فرستادن دانش‌آموزان وجود دارد.

وی گفت: کارکردن کودکان در شرایط فاصله‌گذاری اجتماعی و خانه‌نشینی پدیده‌ای منفی بوده و اگر از زوایه دید انتقال کرونا نگاه کنیم که بیرون آمدن از خانه، برای همه منفی است چون زمان خانه‌نشینی و فاصله‌گذاری اجتماعی است، از سوی دیگر حتی اگر این فاصله اجتماعی رعایت شود، خانه‌نشینی به دنبال خود کارکردهای منفی دارد و نوعی افسردگی و بریدن و احساس یاس و ناامیدی را خود به خود ایجاد می‌کند. بنابراین کارکردن کودکان اگر با رعایت فاصله اجتماعی باشد، میزان کارکردهای منفی‌اش کمتر از کارکردهای مثبت است.

پدریان با اشاره به آسیب‌پذیری خانواده‌های ضعیف‌تر از شیوه کرونا، توضیح داد: کاملا روشن است که پدیده کرونا در شکل‌گیری رفتارهای اجتماعی تاثیر داشته و در آینده هم تاثیرش شدیدتر خواهد شد، آسیب‌های اجتماعی کرونا در آینده با توجه به بر هم خوردن ساختارها، هنجارها، ارزش‌های جامعه حتما پیامدهای منفی و پیامدهای مثبت به دنبال خود دارد.