قنات وزوان

از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزادپرش به ناوبریپرش به جستجو

قنات وَزوان
نام	قنات وَزوان
کشور	ایران
استان	اصفهان
شهرستان	شاهین‌شهر و میمه
بخش	مرکزی
اطلاعات اثر
نام محلی	وَژگون
کاربری	قنات
اطلاعات ثبتی
شمارهٔ ثبت	۲۹۶۲
تاریخ ثبت ملی	۲۸ دی ۱۳۷۹
قنات وَزوانروی نقشه ایران ۳۳٫۴۱۹۸۹۳۲۶°شمالی ۵۱٫۱۸۳۳۳۳۶۷°شرقی

قنات وزوان
میراث جهانی یونسکو
اطلاعات اثر
مکان	ایران
نوع	فرهنگی
معیار ثبت	iii, iv
شمارهٔ ثبت	۱۵۰۶–۰۰۶
منطقه	آسیا
تاریخچه
تاریخچهٔ ثبت	۲۰۱۶ (طی نشست چهلم)
اطلاعات ثبت ملی
شماره ثبت ملی	۳۰۱۶۱
نام اظهارشده در فهرست میراث جهانی یونسکو † منطقهٔ بر پایهٔ دسته‌بندی یونسکو

قنات وزوان
کشور	ایران
استان	اصفهان
شهرستان	شاهین‌شهر و میمه
بخش	مرکزی
مشخصات فنی
طول	۳۵ کیلومتر
عمق مادر چاه	۴۰/۱۸ متر

قنات بزرگ و تاریخی وَزوان درشهر وَزوان واقع در استان اصفهان می‌باشد و این اثر در تاریخ ۲۸ دی ۱۳۷۹ با شمارهٔ ثبت ۲۹۶۲ به‌عنوان یکی ازآثار ملی ایران به ثبت رسیده است.^[۱] همچنین این قنات یکی از قنات‌های ایرانی ثبت‌شده به‌عنوان میراث جهانی یونسکو است.^[۲][۳][۴]

محتویات

• ۱قنات بزرگ و تاریخی وَزوان
• ۲جغرافیا قنات بزرگ و تاریخی وَزوان
• ۳مشخصات قنات بزرگ و تاریخی وَزوان
• ۴سابقه تاریخی قنات بزرگ و تاریخی وَزوان
• ۵معماری قنات بزرگ و تاریخی وَزوان
• ۶ثبت در میراث جهانی یونسکو
• ۷نوشتارهای وابسته
• ۸منابع

قنات بزرگ و تاریخی وَزوان[ویرایش]

نکته قابل توجّهی که در مورد قنات بزرگ و تاریخی وَزوان قابل ذکر است و کارشناسان میراث فرهنگی و کارشناسان ژاپنی یونسکو نیز آن را تأیید نموده‌اند در نقطه‌ای از قنات که بالای بند قنات است دو شکاف زیر زمینی (در اصطلاح محلی کِر) یا تنور آبی وجود دارد و پس از بند کردن آب، این شکاف‌ها، آب چهل لیتر در ثانیه ذخیره شده در پشت سد به مدت ۱۲۰ روز (از دهم آذر تا دهم فروردین سال بعد) را به مخازن بزرگی که در زیر زمین وجود دارد هدایت می‌کند و پس از گشایش دریچه‌های تعبیه شده در سد به تدریج آب ذخیره شده به صورت خود جوش و با کمک نیروی ثقل زمین، به چرخهٔ مصرف بازمی‌گردد. گنجایش کانال‌های قنات از پشت سد به طول ۸۰۰ متر با عرض یک متر و ارتفاع چهار متر ۳۲۰۰ =۴ ×۸۰۰ متر مکعب آب است ولی آبی که در پشت سد ذخیره می‌شود بر اساس قطر آبدهی قنات طبق معادله ۴۱۴۷۲۰ متر مکعب آب است که بیش از گنجایش کانال‌های قنات می‌باشد و میزان ۴۱۱۵۲۰ متر مکعب مازاد گنجایش کانال‌ها در مخازن زیر زمینی توسط تنورهای آبی مذکور ذخیره می‌گردد و با بازگشایی دریچه‌های سد، به مرور به چرخه مصرف وارد می‌شود.

جغرافیا قنات بزرگ و تاریخی وَزوان[ویرایش]

این قنات در قسمت شمالی شهر وَزوان واقع گردیده و شاید تنها اثری است که با وجود سد ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ ساله خود می‌تواند گویای قدمت سکونت در وَزوان باشد. قنات بزرگ وَزوان در گذشته دارای سه رشته بوده که از محلی بالاتر از بند قدیمی منشعب می‌شده‌است: الف- نخستین رشته که از مظهر قنات (سراُرچه) شروع می‌شده و با عبور از شهر فعلی میمه تا شهر فعلی جوشقان ادامه داشته که بابی مهری ساکنین شهر میمه، قسمتی ازآن مسدود گردیده. این رشته در حال حاضر از مظهر قنات حدود۳۶ کیلومتر طول دارد و دارای ۷۸ حلقه چاه می‌باشد که از این چاه‌ها ۴۰ حلقه در زیر بند (سد زیرزمینی ساخته شده از ساروج) قرار دارد و حد فاصل هر میلهٔ چاه از ۱۸ تا ۲۵ متر می‌باشد. از بالای بند تا مادر چاه فعلی که دارای ۳۸ حلقه چاه می‌باشد که فاصلهٔ هر چاه با چاه دیگر ۱۵ تا ۲۰ و ۲۵ متر می‌باشد. ب- رشتهٔ دوم که از داخل شهر فعلی میمه به طرف شرق و حدود ۱۰۰۰ متر بوده به طرف اتوبان اصفهان – تهران به سمت بیمارستان شهر میمه ادامه داشته که مسیر آن بر روی زمین و تا حدودی در زیر زمین کور شده ولی آثار آن در زیر زمین قابل مشاهده است. ج – رشتهٔ سوم از محل شروع رشتهٔ دوم به طرف غرب در شهر میمه ادامه داشته و به سمت مسجد جامع شهر میمه و محل پارک قدس کشیده می‌شده که در حال حاضر آثار چاه‌های آن بر روی زمین وجود ندارد ولی در زیر زمین کورهٔ قنات امتداد دارد و قابل مشاهده است هر چند این رشته هم در نیمه‌های راه مسدود گردیده.

مشخصات قنات بزرگ و تاریخی وَزوان[ویرایش]

قنات بزرگ و تاریخی وَزوان در یک لایهٔ رسوبی – سنگی قرار دارد که در طی سالیان متمادی با پایین رفتن سطح آب منطقه در دو طبقه یکی لایهٔ رسوبی که از مظهر قنات دارای ۳۵ کیلومتر طول و ۴۰/۱۸ متر عمق بوده که عمق آن در مادر چاه فعلی مشهود است. طبقهٔ زیرین قنات که آب در آن جریان دارد از کف آب رو تا ارتفاع ۲ متر و ۱۰ سانتیمتر در لایهٔ سنگی کوهستانی حفر شده‌است.

سابقه تاریخی قنات بزرگ و تاریخی وَزوان[ویرایش]

بنا به گفته اهالی، این سیستم در حدود ۳۰۰۰ سال پیش ساخته شده و این قنات تنها قنات در تمام منطقه اصفهان است که بدین طریق آب زیرزمینی را ذخیره می‌کند. دکتر عبد الکریم بهنیا استاد دانشگاه اهواز در کتاب قنات سازی و قنات داری صفحهٔ ۱۳۹ چنین آورده‌است: «نگارنده در آبان ماه ۶۳ در قنات قدیم وَزوان واقع در بخش وَزوان شهرستان اصفهان، سیستم بسیار جالبی را که برای مهار کردن آب در فاصله زمانی اول آذر لغایت ۲۵ الی ۳۰ فروردین سال بعد به کار می‌رود مشاهده کرده است.

معماری قنات بزرگ و تاریخی وَزوان[ویرایش]

شرح مختصر این سیستم چنین است که یکی از میله‌های قنات را که حدود ۶۰۰ متر از مادرچاه فاصله دارد (و احتمالاً چاه ترکانخشکان است) به قطر حدود ۳ متر گشاد کرده‌اند و دیواری به ضخامت ۱ متر، عرض ۳ متر و بلندی کل عمق چاه از سنگ و ساروج ساخته‌اند. بر روی این دیوار، به فاصلهٔ یک متر به یک متر، ۷ سوراخ استوانه‌ای به قطر ۳۰ سانتیمتر تعبیه کرده‌اند. کوره این قنات از انتهای این دیوار عبور می‌کند. هفتمین سوراخ، ۷ متر از لبه تاج کوره قنات فاصله دارد. اول آذرماه هر سال، هم دهانه کوره و هم دهانه ۷ سوراخ مزبور رابا سنگ و سیمان می‌گیرند. طبیعی است که مقداری از آب در پشت این سد زیرزمینی ذخیره می‌شود. تجربه سالیان دراز نشان داده استکه سطح آب به حدود یک متری در بالای نزدیکترین سوراخ به سطح زمین می‌رسد. در فاصلهٔ ۲۵ الی ۳۰ فروردین، اولین سوراخ را باز می‌کنند. حدود ۱۰ روز طول می‌کشد تا سطح آب به زیر سوراخ اول افت کند به همین ترتیب پس از هر ۱۰ روز سوراخ دوم و سوم و … را نیز باز می‌کنند، زیرا زمان افت سطح آب برای هر یک متر حدود ۱۰ روز است. پس از گشودن هر ۷ سوراخ که تقریباً تا اوایل تیرماه طول می‌کشد، دهانه کوره قنات را باز می‌کنند…» (بهنیا، ۱۳۶۸، ۱۳۹)

ثبت در میراث جهانی یونسکو[ویرایش]

در چهلمین اجلاس میراث جهانی یونسکو که ژوئیه ۲۰۱۶ در استانبول برگزار شد، یازده قنات ایرانی به عنوان بیستمین اثر ایران بر اساس دو معیار از ۶ معیار فرهنگی کمیته میراث جهانی شامل گواهی بی‌همتا یا دست‌کم استثنایی بر یک سنت فرهنگی و نمونه‌ای برجسته در معماری یا تکنولوژی که مرحله مهمی از تاریخ بشر را نشان دهد، در فهرست میراث جهانی قرار گرفت. پرونده ۱۱ قنات ایرانی با داشتن تکنولوژی متفاوت و با قدمت بیش از ۲۵۰۰ تا ۲۰۰ سال به یونسکو جهت ثبت جهانی ارائه شد و پس از بررسی و تأیید کارشناسان یونسکو این پرونده ثبت و در فهرست آثار جهانی قرار گرفت. یازده قناتی که ثبت جهانی شده‌اند، هرکدام به لحاظ قدمت، نوع معماری، عمق، طول و مشخصاتی از این دست، منحصر به فرد و بی نظیر هستند. قنات وزوان نیز به عنوان یکی از این قنات‌های یازده‌گانه در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.^[۵]