عباس رسولی کارشناس سیاسی و روابط بین الملل:هزینه اقدامات سیاسی را بالا نبریم

هزینه اقدامات سیاسی را بالا نبریم
عباس رسولی
کارشناس سیاسی و روابط بین الملل

(روزنامه اعتماد.- پنجشنبه ۳۰ تیر ۱۴۰۱)
در سیاست و روابط بین الملل هیچ وضعیت ثابتی وجود ندارد. روابط بین کشورها امری سیال و تابع شرایط محیط بین الملل است. هیچ دوستیِ دائمی و هیچ دشمنیِ دائمی میان کشورها وجود ندارد. در تاریخ روابط کشورها، موارد بسیاری وجود داشته که دو کشور متخاصم، با تغییر شرایط، به دو کشور متحد تبدیل شده یا به واسطه وجود دشمن مشترک، موقتاً دشمنی با یکدیگر را فراموش کرده اند. نمونه شاخص در تاریخ معاصر کشورمان، روابط میان ایران و عراق می باشد که در دوره ۸ سالۀ جنگ و پس از آن تا زمان سقوط صدام، دو کشور متخاصم بودند اما با سقوط وی، روابط دو کشور از حالت تخاصم خارج شده و به دو کشور دوست و متحد تبدیل شدند.
اصولاً، کشورها ناچار هستند با تغییر در محیط بین الملل، در زمان مناسب و با بهره برداری از فرصت ها، سیاست های خود را تغییر داده و روابط خود را با کشورهای دیگر تنظیم نمایند. در غیر این صورت، این فرصت به تهدید تبدیل شده و هزینه هایی را بر دولت ها و ملت ها تحمیل می نماید. یکی از موانعی که ممکن است مانع از تغییر رفتار سیاسی در زمان مناسب گردد، نگرانی از پذیرشِ آن، توسط افکار عمومیِ داخلی است. به همان میزان که افکار عمومی می تواند نقطه قوت دولت ها در اجرای سیاست ها باشد، اگر بر مشیِ صحیح هدایت نشود، می تواند به مانعی در مسیر تصمیمات مهم حاکمیت قرار گیرد و هزینه اجرای این تصمیمات را چنان افزایش دهد که دولتمردان را از اجرای آنها منصرف نموده و خسارات جبران ناپذیری را متوجه کشور نماید.
مجدداً به مثال ایران و عراق برمی گردیم. در طول هشت سال دفاع مقدس، آنچه که در افکار عمومی شکل گرفته بود، پایان جنگ با نابودی صدام حسین و حتی مطالبه ای بالاتر از آن یعنی جنگ تا رفع کل فتنه بود. این تفکر، هزینۀ خاتمه جنگ را چنان بالا برد که جامعه، پایان جنگ را با دستاوردی کمتر از آن، نمی پذیرفت. این شیوه، نه تنها از سوی مسئولین و رسانه ها تعدیل نشد، بلکه مورد تأکید قرار گرفت. در طول جنگ هیچ مقام ایرانی، مذاکره ای با مقامات دولتی عراق نداشت. هزینه پایان جنگ نزد افکار عمومی آنقدر بالا می رود که هیچ یک از دولتمردان و فرماندهان، خود را در جایگاه پذیرش مسئولیت قبول قطعنامه ۵۹۸ و اعلام پایان جنگ ندیده و در نهایت حضرت امام (ره) خود مسئولیت آن را بر عهده می گیرند و البته آن را به جام زهر تعبیر می نمایند. نگرانی از واکنش افکار عمومی موجب می شود نمایندگان ایرانی که برای مذاکره پیرامون قطعنامه ۵۹۸ در سازمان ملل حضور می یابند، روبروی نمایندگان عراقی ننشینند. در حالی که در جنگ روسیه و اکراین، علی رغم این که اروپا، آمریکا و بسیاری از متحدین آنها از اکراین حمایت می کنند، اما مقامات اکراینی از همان هفته اول جنگ، آمادگی خود را برای مذاکره با روسیه در جهت آتش بس و پایان دادن به جنگ اعلام نمودند، بدون اینکه مورد حمله افکار عمومی داخلی قرار گیرند.
جنگ ایران و عراق نمونه بارز و مهم هزینه مند شدن یک تصمیم سیاسی بود. در موضوع انرژی هسته ای، این مسئله مجدداً تکرار می شود و شعار انرژی هسته ای حق مسلم ماست، تبدیل به چنان مطالبه ای نزد افکار عمومی می شود که هرگونه اقدام در جهت ایجاد تعدیل در سیاست هسته ای و رفع تحریم ها، خیانت به کشور محسوب می شود. در نتیجه، مذاکرات برجام، که تصمیم حاکمیت و افتخار دیپلماسی کشور در حل و فصل یکی از مهمترین پرونده های بین المللی کشور، همراه با حفظ دستاوردهای هسته ای و رفع تحریم هاست، نزد بخش بزرگی از افکار عمومی، خیانت و مذاکره کنندگان خائن محسوب شده و حتی تهدید به محاکمه می شوند. در برهه ای از زمان حتی کلمه “مذاکره” چنان مذموم شمرده شده که هرکس صحبت از مذاکره کند، خائن محسوب می شود. تا جایی که امروز اگر منافع کشور، مذاکره مستقیم با آمریکا را ایجاب نماید، متقاعد نمودن افکار عمومی دشوار باشد. این سیاست، یادآور حکایت مشهوری هست که شخصی نام فرزند خود را رستم گذاشت و خود می ترسید که وی را صدا بزند.
موضوعات دیگری (چه داخلی و چه بین المللی) وجود دارد که با سیاست های ثابت سرسختانه و اقدامات شعاری، هزینه هرگونه تغییر در آنها نزد افکار عمومی به شدت افزایش یافته و در برخی موارد، غیر ممکن گشته است. سیاست ها و مواضع متصلب، موجب گردیده که از یک سو دشمنان به راحتی بتوانند رفتارهای ما را در مسائل بین المللی پیش بینی نمایند و از سوی دیگر امکان مانور در فضای روابط بین الملل از سوی مسئولین و سیاستمداران گرفته شود.
با در نظر گرفتن این امر، دولتمردان همواره باید در سخنان و اقدامات خود به گونه ای عمل نمایند که هر زمان نیاز باشد، بتوانند به آسانی و در جهت حفظ منافع کشور، مواضع خود را تغییر دهند و مواضع بهتر و مفیدتر اتخاذ نمایند به گونه ای که نه افکار عمومی دچارتردید و سرخوردگی شود و نه کشور در این تغییر موضع، هزینه سنگینی بپردازد و اعتبار نظام، نزد ملت دچار خدشه شود.