کد خبر : 6877
تاریخ انتشار : سه‌شنبه 26 آوریل 2022 - 16:21

اطلاعاتی درباره شغل مقنی گری و حفر چاه ،میرآب و قنات وزوان

اطلاعاتی درباره شغل مقنی گری و حفر چاه ،میرآب  و قنات وزوان

اطلاعاتی درباره شغل مقنی گری و حفر چاه ،میرآب و قنات وزوان ،تاریخ ایران را که ورق بزنیم، پر است از افتخارات بزرگ و شیرین، افتخاراتی که یکی از نمادهای آن را در معماری می توان دید. قنات و کندن چاه های عمیق و نیمه عمیق نیز یکی از این افتخارات است. مهارتی که سابقه

اطلاعاتی درباره شغل مقنی گری و حفر چاه ،میرآب و قنات وزوان ،تاریخ ایران را که ورق بزنیم، پر است از افتخارات بزرگ و شیرین، افتخاراتی که یکی از نمادهای آن را در معماری می توان دید. قنات و کندن چاه های عمیق و نیمه عمیق نیز یکی از این افتخارات است. مهارتی که سابقه اش به هزار سال یا  بیش از آن بر می گردد.

قنات وزوان واقع در شهرستان اصفهان، قناتی است که دارای سد زیرزمینی است. تمام راهروی این قنات تا محل سد زیرزمینی در سنگ حفر شده است، بنابراین راهروی این قنات در میان سنگ ایجاد شده است و سد زیرزمینی آن بین ناحیه تره کار و خشکه کار این قنات قرار گرفته است. این سد در زمستان آب قنات را ذخیره می کند و راهرویی وجود دارد که از طریق آن به جلو سد دسترسی پیدامی کنند و راهرو دیگری نیز به پشت سد راه دارد. این قنات متعلق به دوره ساسانیان و حدود ۳۰۰۰ سال پیش است.
در زمستان که نیازی به آب این قنات برای کشاورزی نیست آب در پشت این سد ذخیره می شود. در بهار خروجی سد باز می شود و از آب ذخیره شده در پشت آن برای کشاورزی استفاده می شود. 

مقنی کیست و چاه کن به چه کسی می گویند

کاریز کار یا کاریزگر به کسی گفته می‌شود که به کار کندن کاریز و قنات اشتغال داردمقنی و چاه کن هم به این فرد گفته می‌شود. کاریزگر یا مقنی حرفه‌ای است که امروزه دیگر جزو پیشه‌های منسوخ به حساب می آید ولی هستند همچنان افرادی که به این کار نه بصورت دائم و بصورت پاره وقت مشغول هستند .

یک مقنی حرفه ای این روزها دیگر به سختی پیدا می شود و با وجود اینکه همچنان بسیاری از مناطق کشور از موهبت فاضلاب شهری برخوردار نیستند لزوم توجه بیشتر به این شغل سخت را بیشتر از پیش می طلبد.

تاریخچه شغل چاه کنی و مقنی گری

تاریخ ایران را که ورق بزنیم، پر است از افتخارات بزرگ و شیرین، افتخاراتی که یکی از نمادهای آن را در معماری می توان دید. قنات و کندن چاه های عمیق و نیمه عمیق نیز یکی از این افتخارات است. مهارتی که سابقه اش به هزار سال یا  بیش از آن بر می گردد. مهارتی که تا همین چندین دهه قبل نیز زنده بود و مردم از آن استفاده می‌کردند. اما  ورود تکنولوژی،  کندن قنات را  نیز مانند هر شغل دیگری رو به اضمحلال برد. به گونه ای که اکنون این شغل در معرض نابودی قرار دارد.

در کدامین شهر ها، مقنی کار وجود دارد؟ در شهر هایی مانند گز و برخوار و خمینی شهر نسبتا مقنی بیشتر وجود دارد.

این شغل هم با پیشرفت تکنولوژی و آمدن دستگاه های غول پیکر و سنگین دیگر جای خود را به این دستگاه ها داده تا این کار سخت و طاقت فرسا را این دستگاه ها انجام دهند.ما در ادامه به ابزارهایی که در این شغل استفاده می شوند می پردازیم.

ابزار و وسایل حفرقنات :

ابزار حفرقنات بسیارساده وابتدایی است وشایدازهزاران سال پیش تاکنون هیچ تغییر ی نکرده باشد  فقط درسال­های اخیر و پس از رواج یافتن تکنولوژی حفر چاه­های عمیق بعضی ازابزار پیشرفته امروزی مثل مته های کمپروسوری و نقاله درحفرقنات نیز به کارگرفته شده است ولی دربیشتر مواردهنوزهم ازابزارسنتی زیراستفاده می شود:

۱-چخ (čax): = چرخ که از چهار پره ی چوبی به بلندی تقریبا۱۵۰سانتیمتر وعرض ۱۵سانتیمترساخته شده است ، درمیان پره هاحفره ای وجود دارد که میله چوبی یاآهنی به قطر۴ و طول۲۰۰سانتیمترازآن هاعبورداده اند ، هر دو پره رادر دو سرمیله بصورت متقاطع یا  × به گونه ای تعبیه   کرده اند که در هر سو۲۰سانتیمتر از میله بیرون مانده است ازاین قسمت برای نصب چرخ بر روی پایه استفاده می شود.

۲-دول (dul)= دلو که درقدیم از پوست الاغ یا بز می دوختند ولی امروزه ازجنس پلاستیک است

۳-سازو : طنابی است که ازالیاف تنه ی نخل به نام سیس می بافند ازسازو بخصوص بواسطه سبک وزنی واستقامت درچاههایی که عمق زیادی دارد استفاده می شود ، همچنین تحت عنوان سازو دستی یک سر آن را به پایه ی چرخ بسته و سر دیگر را درچاه رها می کنند تا موقع پایین رفتن ازچاه برای حایل و دستگیره ازآن استفاده کنند

۴-کلنگ که انواع مختلف دارد

۱-۴- کلنگ کارکنی که کوچک ، سبک وزن وخوش دست است ، بطول۳۰سانتیمتر و به وزن  2تا۳کیلو است ، ازآن برای حفرپیشکار وخشکه کار استفاده می کنند .

۲-۴-کلنگ آب گیری :وزن آن ۹کیلوگرم و به­طول۳۰تا۴۰سانتیمتراست ، چون نوک بلندی دارد ،برای حفاری درقسمت های آبدار و تره کارقنات مورد استفاده است

۳-۴-کلنگ سنگ شکن :اندازه ووزن آن تقریباً برابر باکلنگ آب گیر است بااین تفاوت که دو سر است و از آن برای حفاری درقسمت های سنگی قنات استفاده می شود

۵-بیل کار: بیلچه ی کوچکی است که طول دسته ی آن۱۵تا۲۰سانتیمتر  وعرض وطول تیغه ی آن نیز درهمین حدود است ، ازآن برای جمع آوری وپس زدن خاک حفاری استفاده می کنن

۶-لباس کار:لباس مقنی باید سفید و یک دست باشد درتوجیه آن می گویند چون هرلحظه احتمال می رود که مقنی با ریزش قنات زنده به گور شود لباس سفید به منزله کفن اوست ، کلاهی هم که استفاده می کنند حتماً باید با پنبه آجیده دوزی شده باشد که وقتی درپایین چاه هستند اگر سنگی از بالاافتاد و به سرشان خورد آسیب زیادی نبینند ، یک نوع لباس پوست معروف به لباس “او بارشی” (owbâreši)نیز دارند که برای دویل کنی و زمان هایی که آب ازسقف کوره یا به اصطلاح کار می ریزد می پوشند ، این لباس ازپوست دباغی نشده گوسفند تهیه می شود و آب به داخل آن نفوذ نمی کند

۷- چراغ کاربیت:چراغی است که سوخت آن کاربیت است پیش ازاین ازچراغ موشی یاچراغ پیه سوز استفاده می کردند که به علت کمبود اکسیژن بخصوص درچاه های دم دار خاموش می شد

۸-قطب نما:که برای جهت یابی وپیش گیری از انحراف مسیردرکوره یا راهرو قنات مورداستفاده است .

۹-قلم وپتک : برای حفاری درلایه های سنگی و آهکی به کار می گیرند .

۱۰-ذرع :برای اندازه گیری میزان کار انجام شده است ، ذرع مقنی به اصطلاح ذرع مکسر واندازه ی آن ۸۰ سانتیمتر است.

۱۱-ابزار تعمیر:چون مقنی معمولاً درنقاط دور ازآبادی به سر می برد وبه علت دوری مسیر “هفته خواب” است ، یعنی از روز اول هفته که به سر کار می رود تا آخر هفته در همان جا بیتوته می کند لذا وسایل تعمیر ابزارش که همان وسایل کار آهنگری مثل دم و سندان است باخودهمراه می برد تااگر نوک کلنگ شکست شخصاً به تعمیر آن بپردازد .

درباره قنات

قنات یک راهروی زیرزمینی است که آب را از آبخوان یا سفره آب زیرزمینی به اراضی پست تر منتقل می کند. در واقع، قنات متشکل است از چندین چاه که بصورت عمودی در یک سطح شیب دار حفر شده اند و این چاهها در زیر زمین با یک راهروی با شیب ملایم تر از سطح زمین به یکدیگر متصل می شوند. عمق اولین چاه (مادر چاه)، که معمولاً دریک مخروطه آبرفتی فرو رفته است، بیشتر از سطح آب زیرزمینی می باشد. این چاهها با  فواصل ۲۰ تا ۲۰۰ متری میان ناحیه تره کار و خشکه کار قنات قرار دارند. از بالا، سیستم قنات شبیه مسیری از لانه مورچه ها می باشد که از دامنه کوه آغاز شده و تا رسیدن به محل برداشت آب در بیابان امتداد دارد.
ساختار
بخش هایی از قنات در ادامه توضیح داده شده اند:


راهرو: راهرو و یا تونل قنات مجرایی است تقریباً افقی که برای دسترسی به آب سفره های زیرزمینی و انتقال این آب به سطح زمین حفر می شود. ابعاد این راهرو بگونه ای است که کارگران بتوانند در آن به راحتی جابه جا شده و فعالیت نمایند: ارتفاع آن حدود ۹۰ تا ۱۵۰ سانتی متر و عرض آن کمتر از نصف ارتفاع آن است.
خروجی قنات: محلی که راهرو قنات و سطح زمین به یکدیگر برسند را خروجی قنات می نامند که به آن مظهر نیز گفته می شود یعنی محلی که آب ظاهر می شود.
میله چاه: چاههایی عمودی هستند که تا راهروی قنات برای اتصال سطح زمین با راهروی افقی قنات ادامه پیدا کرده اند. کاربرد اصلی این چاهها تخلیه خاک حاصل از کندن راهرو قنات به سطح زمین می باشد.  آنها همچنین به تهویه راهرو قنات و تأمین اکسیژن بیشتر برای کارگران کمک می کنند. این چاهها با فراهم آوردن امکانی جهت ارسال امکانات و ابزار مورد نیاز و تخلیه ضایعات نقش مهمی را در مرمت و بازسازی قنات ایفا می کنند.  میله چاهها باعث کاهش زمان مورد نیاز برای ساخت و ساز و یا تعمیر قنات، و کاهش هزینه های مربوط به آن می شوند. قطر این میله چاهها بین ۸۰ تا ۱۰۰ سانتی متر است و فواصل بین آنها بین ۲۰ تا ۲۰۰ متر است. در حقیقت هر چه عمق میله چاهها بیشتر باشد فاصله ی آنها از یکدیگر نیز بیشتر می باشد.
مادر چاه: به دورترین میله چاه از خروجی قنات که در نقاط بالادست حفر شده است مادرچاه گفته می شود. مادر چاه عمیق ترین چاه می باشد که جریان زیاد آب در آن نشان دهنده آبدهی خوب قنات می باشد. اگر سطح آب به زیر مادرچاه برسد دیگر آبی در راهرو قنات جریان پیدا نمی کند و قنات کم کم خشک می شود. اگر قنات گسترش یابد و نیاز به حفر چاه جدید باشد، چاه جدید به عنوان مادرچاه در نظر گرفته می شود و مادرچاه قبلی به عنوان یکی از میله چاههای عمیق محسوب می شود. به طور خلاصه می توان گفت که آخرین میله چاه، مادرچاه نامیده می شود. عمق مادر چاه در قناتهای مختلف متفاوت است وعمیق ترین آن در ایران قنات قصبه گناباد با حدود ۳۰۰ متراست.
مزرعه: مزرعه منطقه زیر کشتی که پایین تر از خروجی قنات قرار دارد و از آب آن قنات مشروب می شود. وسعت این منطقه به عوامل مختلفی بستگی دارد از جمله آبدهی قنات، کیفیت خاک، نفوذپذیری خاک، آب و هوای محلی و غیره. اگر میزان جریان آب در خروجی قنات کافی نباشد، برای افزایش حجم آن، آن را در استخری ذخیره می کنند تا با سرعت و جریان بالاتری برای آبیاری مزارع استفاده شود. مدار آبیاری در مناطق مختلف متفاوت است و معمولاً بین ۱۲ تا ۱۵ روز می باشد. لازم بذکر است که مدار آبیاری نوعی برنامه مدیریت آب برای سهامداران آب قنات است و بر اساس اینکه نوبت آبیاری مزرعه چه کسی است از آب قنات استفاده می شود. به عنوان مثال، اگر مدار آبیاری ۱۲ روزه است، هر کشاورزی هر ۱۲ روز یکبار به اندازه تعیین شده حق استفاده از آب قنات را دارد.


اسامی معادل قنات
بیشتر از ۲۷ اسم برای قنات در کشورهای مختلف مورد استفاده قرار می گیرد:
“قنات” و “کاریز” در ایران، “فلج” یا “افلج” در عمان، “کاریز” یا “کارز” در افغانستان، پاکستان، آذربایجان و ترکمنستان، عین در عربستان صعودی، “کاهریز” در عراق، “کانرجینگ” در چین، “فگارا” در الجزایر، “ختارا” و “رتارا” در مراکش، “گالریا” در اسپانیا، “قنات رمونی” در سوریه و اردن، “فوگارا” و “ختارا” و “ایفلی” در آفریقای شمالی، “گالریاز” در جزایر قناری، “مامبو” در ژاپن، “اینگوتاتی” در سیسیل. اسامی دیگری که برای قنات استفاده می شوند عبارتند از: قونات، کنا، کانات، کنات، خاد، کنیات، خریگا، فکارا و غیره.
 عجایب قنات ها در ایران
قنوات دارای عجایب باورنکردنی در برابر دنیای مدرن امروزه هستند. براساس گزارش وزارت نیرو، تعداد قنوات در ایران به حدود ۳۶۳۰۰ قنات می رسد. میانگین طول این قنوات حدود ۶ کیلومتر و میانگین مجموع عمق میله چاهها هر قنات حدود ۴ کیلومتر می باشد. با در نظر گرفتن این آمار به عنوان تقریبی نسبی برای همه قنوات، در کل در ایران حدود ۳۷۶۰۶۸ کیلومتر راهرو و میله چاه  قنات موجود می باشد و با در نظر گرفتن قطر دهانه هر میله چاه حدود ۱ متر، اگر خاک تخلیه شده از حفر قنوات را جمع آوری نمایند تپه ای به امتداد ۱۶۰ کیلومتر، پهنای ۱۸۵ متر و ارتفاع ۲۰ متر بوجود می آید. بنابراین طول کلی قنوات حدود ۹٫۴ برابر طول خط استوا و حدود ۹۷٫۹ درصد فاصله ماه تا زمین است.  اگر ما می خواستیم دستمزدی برای کسانی که چنین سیستم های هیدرولیکی را ایجاد کرده اند در نظر بگیریم، میزان دستمزد آنها بیش از میلیاردها دلار می شد.
در شهرستان اردستان یک قنات دو طبقه وجود دارد که طبقات آن بر روی یکدیگر قرار گرفته اند و به آن قنات ماه گفته می شود. اولین طبقه این قنات ۳۰ متر عمق دارد و دومین طبقه آن ۲۷ متر عمق دارد که اختلاف ارتفاع آنها ۳ متر است. ساختار این قنات بگونه ای است که آب طبقه دوم به طبقه اول نفوذ پیدا نمی کند.


قنات وزوان واقع در شهرستان اصفهان، قناتی است که دارای سد زیرزمینی است. تمام راهروی این قنات تا محل سد زیرزمینی در سنگ حفر شده است، بنابراین راهروی این قنات در میان سنگ ایجاد شده است و سد زیرزمینی آن بین ناحیه تره کار و خشکه کار این قنات قرار گرفته است. این سد در زمستان آب قنات را ذخیره می کند و راهرویی وجود دارد که از طریق آن به جلو سد دسترسی پیدامی کنند و راهرو دیگری نیز به پشت سد راه دارد. این قنات متعلق به دوره ساسانیان و حدود ۳۰۰۰ سال پیش است.
در زمستان که نیازی به آب این قنات برای کشاورزی نیست آب در پشت این سد ذخیره می شود. در بهار خروجی سد باز می شود و از آب ذخیره شده در پشت آن برای کشاورزی استفاده می شود. 

برچسب ها :

ناموجود
ارسال نظر شما
مجموع نظرات : 0 در انتظار بررسی : 0 انتشار یافته : ۰
  • نظرات ارسال شده توسط شما، پس از تایید توسط مدیران سایت منتشر خواهد شد.
  • نظراتی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
  • نظراتی که به غیر از زبان فارسی یا غیر مرتبط با خبر باشد منتشر نخواهد شد.